Θεσσαλονίκη

Αρχαίοι χρόνοι

Η Θεσσαλονίκη, η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ελλάδας, με πληθυσμό 1.000.000 κατοίκους, είναι μία από τις αρχαιότερες πόλεις της Ευρώπης. Ιδρύθηκε το 316 π.Χ. στη θέση ενός προϊστορικού οικισμού της εποχής του 2300 π.Χ., από τον Κάσσανδρο, βασιλιά της Μακεδονίας, και πήρε το όνομά της από τη γυναίκα του και αδερφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Από τότε η Θεσσαλονίκη έγινε πρωτεύουσα της Μακεδονίας. Στα ρωμαϊκά χρόνια μπορούσε να καυχηθεί ότι είχε το μεγαλύτερο λιμάνι της περιοχής, ενώ βρισκόταν στο σημείο όπου ο μεγάλος δρόμος από τον Βορρά συναντούσε την κύρια ανατολικο- δυτική αρτηρία. Πολλοί ξένοι έμποροι έμεναν προσωρινά στο πλούσιο αυτό εμπορικό κέντρο. Την πόλη επισκέφτηκε και ο άγιος Παύλος, ο οποίος κήρυξε εκεί την νέα θρησκεία, και αργότερα απηύθηνε στους Χριστιανούς που διέμεναν εκεί τις γνωστές σε όλους επιστολές του. Ο Γαλέριος, ηγεμόνας ενός από τα δύο τμήματα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, επέλεξε το 300 μ.Χ. την Θεσσαλονίκη για αυτοκρατορική του έδρα.

Στο Βυζάντιο

Κατά τα βυζαντινά χρόνια η Θεσσαλονίκη παρέμεινε κέντρο του πολιτισμού και των τεχνών, πίσω μόνο από την Κωνσταντινούπολη σε ολόκληρη την Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Από τη Θεσσαλονίκη ξεκίνησαν οι αδερφοί Κύριλλος και Μεθόδιος την αποστολή τους να εκπολιτίσουν τους λαούς των Βαλκανίων και της Μεγάλης Μοραβίας και να διαδώσουν στις περιοχές αυτές τον Χριστιανισμό. Το 904 οι Σαρακηνοί πειρατές πολιόρκησαν και κατέλαβαν την πόλη.

Η Τουρκοκρατία

Η Θεσσαλονίκη κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς το 1430. Παρέμεινε υπό τον τουρκικό ζυγό, δηλαδή περίπου πέντε αιώνες (1430- 1912). Στη διάρκεια της τουρκοκρατίας υπήρχαν στη Θεσσαλονίκη ελληνικά σχολεία τα οποία πάλεψαν επιτυχώς να διαφυλάξουν την ελληνική γλώσσα και λογοτεχνία. Ο ελληνισμός της Μακεδονίας επαναστάτησε πολλές φορές να απελευθερωθεί από τους Τούρκους. κρίσιμη καμπή στον αγώνα αυτό, αποτελέσε ο Μακεδονικός Αγώνας (1904-1908), κατά τον οποίο οι Ελληνες διεξήγαγαν διμέτωπο αγώνα εναντίον των Τούρκων και των Βουλγάρων, καθοδηγούμενο από το ελληνικό Προξενείο Θεσσαλονίκης.

Η απελευθέρωση

Το 1912 η Θεσσαλονίκη ήταν και πάλι ελεύθερη να συνεχίσει την πορεία της στην ιστορία. Το 1917 μια καταστροφική φωτιά που ξέσπασε κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος του κέντρου της πόλης και ένα μεγάλο μέρος της κληρονομιάς της. Κτίρια σπάνιας αρχιτεκτονικής καταστράφηκαν ολοσχερώς.

Ο 20ος αιώνας

Η περίοδος 1922- 1924 έφερε τις ανταλλαγές πληθυσμών που ακολούθησαν την καταστροφική ήττα του ελληνικού στρατού στην Μικρά Ασία. Οι Ελληνες που εκδιώχθηκαν από την Μικρά Ασία ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην ελληνική Μακεδονία. Η Θεσσαλονίκη συνέχισε διατηρεί τον σημαντικό της ρόλο στο ελληνικό κράτος, με σημαντικές πολιτικές, οικονομικές και πολιτιστικές δραστηριότητες. Σήμερα, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η Θεσσαλονίκη έγινε μια σύγχρονη μητρόπολη.

Πολιτισμός – Ψυχαγωγία

Μνημεία

Η Θεσσαλονίκη απαριθμεί μνημεία από όλο το φάσμα του ιστορικού χρόνου, με πλειάδα ρωμαϊκών, πρωτοχριστιανικών και βυζαντινών. Ένα πολύ γνωστό μνημείο και σύμβολο της Θεσσαλονίκης είναι ο Λευκός Πύργος. Άλλα σημαντικά μνημεία είναι η ρωμαϊκή αγορά (φόρουμ), η Αψίδα του Γαλέριου (καμάρα) και ο τάφος του (Ροτόντα- Αγ. Γεώργιος), η εκκλησία του Αγ. Δημητρίου, τα τείχη της και πλήθος άλλων βυζαντινών εκκλησιών.

Ρωμαϊκή περίοδος

Ρωμαϊκή Αγορά: Η ρωμαϊκή Αγορά (φόρουμ) είναι έργο του 2ου – 3ου αιώνα μ. Χ. και η στοά της ήταν διπλή, με κίονες που είχαν ανάγλυφες παραστάσεις (σήμερα φυλάσσονται στο Λούβρο). Σήμερα διοργανώνονται εκθέσεις στην περιοχή της στοάς. Αξιόλογα είναι η πλατεία, τα λουτρά και το ωδείο, που χρησιμοποιείται ως θερινό θέατρο.

Γαλεριανό συγκρότημα: Το Γαλεριανό συγκρότημα συναποτελείται από τέσσερα μνημεία.

> Η Ροτόντα είναι κυκλικό κτήριο, με διάμετρο γύρω στα 24μ. Καλύπτεται από ημισφαιρικό τρούλο και κτίστηκε στις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ. Χρησιμοποιήθηκε ως μαυσωλείο του Γαλέριου. Επί Αυτοκράτορα Θεοδοσίου μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία. Σήμερα χρησιμοποιείται ως τόπος λατρείας αλλά και ως εκθεσιακός χώρος.

> Η Αψίδα του Γαλέριου χτίστηκε λίγο πριν από το 305 μ.Χ. και λέγεται επίσης Καμάρα. Δίπλα στο σωζόμενο τόξο υπήρχε ένα ακόμα ίδιο, στο σημείο όπου η θριαμβευτική πομπή από τα ανάκτορα συναντούσε τον πλέον πολυσύχναστο δρόμο στη Θεσσαλονίκη. Στα ανάγλυφα απεικονίζεται η νίκη των Ρωμαίων επί των Περσών.

> Τα Ανάκτορα του Γαλέριου κτίστηκαν επίσης στις αρχές του 4ου αιώνα στο κέντρο της ρωμαϊκής Θεσσαλονίκης. Σήμερα σώζεται κτηριακό συγκρότημα με δύο ορόφους και με τετράγωνη ανοικτή αυλή.

> Τέλος, το Οκτάγωνο βρίσκεται κοντά στη νοτιοδυτική άκρη των ανακτόρων του Γαλέριου. Το μεγάλο κτήριο κοσμείται από ορθομαρμαρώσεις και ψηφιδωτά δάπεδα, όπου ίσως βρισκόταν η αίθουσα του θρόνου.

Βυζαντινή Θεσσαλονίκη

Οχυρωματικά τείχη: Τα οχυρωματικά τείχη κατασκευάστηκαν από το Θεοδόσιο το Μεγάλο, τον 4ο αιώνα. Επισκευάστηκαν πολλές φορές για να αντέξουν στις βαρβαρικές επιδρομές. Σήμερα σώζονται τμήματα των τειχών κυρίως πάνω από την Εγνατία και στις Συκιές.

Βυζαντινοί ναοί: Οι βυζαντινοί ναοί της Θεσσαλονίκης αποτελούν τα σημαντικότερα ίσως μνημεία από την εποχή του Βυζαντίου. Ο Ναός του Αγίου Δημητρίου κτίστηκε τον 7ο αιώνα στα ερείπια παλαιότερου ναού. Έπειτα από πυρκαγιά, καταστράφηκε, αναστηλώθηκε και επαναλειτούργησε μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Υπάρχουν επίσης και πολλοί άλλοι ναοί. Η Αγία Αικατερίνη, ναός του 14ου αιώνα, που είναι σε ρυθμό σταυροειδούς τετρακίονου με τρούλο. Σώζονται ίχνη τοιχογραφιών. Η Αγία Σοφία οικοδομήθηκε τον 7ο αιώνα στη θέση παλαιότερης πεντάκλιτης βασιλικής. Στον τρούλο διαθέτει ψηφιδωτό διάκοσμο, όπου απεικονίζεται η Θεία Ανάληψη. Οι ‘Αγιοι Απόστολοι που χρονολογούνται από τις αρχές του 14ου αιώνα και αποτελούσαν καθολικό Μονής που ίδρυσε ο πατριάρχης Νήφων Α΄. Πρόκειται για πεντάτρουλο ναό με νάρθηκα. Σώζονται ψηφιδωτά και τοιχογραφίες. Ο Άγιος Νικόλαος Ορφανός κτίστηκε το 14ο αιώνα ως καθολικό μονής και έχει τοιχογραφίες σε καλή κατάσταση. Ο Άγιος Παντελεήμων του 14ου αιώνα, που αποτελούσε παλιότερα καθολικό μονής. Κτήτοράς του ήταν ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Ισαάκ. Είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος τετρακίονος με τρούλο. Διασώζονται λίγες τοιχογραφίες. Η Αχειροποίητος είναι τρίκλιτη βασιλική που χτίστηκε στα μέσα του 5ου αιώνα. Διαθέτει τοιχογραφίες του 13ου αιώνα. Η Μονή Βλατάδων είναι καθολικό μονής και κτίστηκέ το 14ο αιώνα από το Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, Δωρόθεο Βλάτη. Από τον αρχικό ναό σώζεται μόνο το ιερό και ο κυρίως ναός. Ο Ναός του Σωτήρος οικοδομήθηκε γύρω στα 1340 ως ταφικό παρεκκλήσιο. Είναι τετράγωνος ναός με τρούλο. Διασώζονται τοιχογραφίες. Ο Όσιος Δαβίδ, που βρίσκεται στην Άνω Πόλη και χρονολογείται από τον 5ο αιώνα. Παλιά ήταν καθολικό της Μονής Λατόμου. Διαθέτει τοιχογραφίες και ένα σημαντικό ψηφιδωτό που παριστάνει το όραμα του Ιεζεκιήλ. Η Παναγία των Χαλκέων (1028) που είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο. Οφείλει την ονομασία της επειδή επί Τουρκοκρατίας λειτουργούσαν εκεί πολλά χαλκωματάδικα. Σώζονται τοιχογραφίες, κυρίως στη δυτική πλευρά του. Ο Προφήτης Ηλίας κτίστηκε το 14ο αιώνα από το μοναχό Μακάριο Χούμνο και ήταν καθολικό μονής. Διαθέτει τοιχογραφίες, όχι όμως σε καλή κατάσταση.

Βυζαντινά λουτρά: Το μοναδικό σωζόμενο βυζαντινό λουτρό βρίσκεται στην πλατεία Κουλέ Καφέ, στην Άνω Πόλη. Χρονολογείται από το 13ο αιώνα και είναι στεγασμένο με τρούλο και καμάρες.

Οθωμανική περίοδος

Την περίοδο της Τουρκοκρατίας κτίστηκαν αρκετά μνημεία, εκ των οποίων σώζονται σήμερα τζαμιά, λουτρά και οχυρωματικά φρούρια.

Οχυρωματικά έργα: Στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης δεσπόζει ο Λευκός Πύργος, που χτίστηκε γύρω στα 1450 από Ενετούς και αποτελούσε μέρος της οχύρωσης της πόλης. Ο πύργος είναι κυκλικός , ύψους 37 μέτρων και έλαβε το προσωνύμιο “Πύργος του Αίματος” επειδή χρησιμοποιούνταν ως φυλάκιο για τη φρουρά και φυλακή (λειτουργούσε σαν φυλακή για τους Γενίτσαρους). Σήμερα λειτουργεί ως εκθεσιακός χώρος χριστιανικής τέχνης 11ου-18ου αι. Πέρα από το Λευκό Πύργο, υπάρχει ένας ακόμα κυκλικός πύργος, ο Πύργος της Αλύσεως ή Πύργος του Τριγωνίου. Κοντά σε αυτόν υπάρχει συγκρότημα από επτά πύργους, το Επταπύργιο ή Γεντί Κουλέ, που χρονολογείται από τον 4ο αιώνα. Στο κτηριακό συγκρότημα περιλαμβάνεται το βυζαντινό φρούριο και οι παλιές φυλακές, που καταργήθηκαν το 1984 και μεταφέρθηκαν αλλού το 1989.

Τζαμιά: Δύο από τα σωζόμενα μουσουλμανικά τεμένη της Τουρκοκρατίας είναι το Αλατζά Ιμαρέτ, που χτίστηκε το 1484 και το Χαμζά Μπέη Τζαμί, που οικοδομήθηκε το 1467 και ανοικοδομήθηκε το 1620. Το πρώτο μιμείται τη βυζαντινή αρχιτεκτονική ως προς την τοιχοδομία και έλαβε το όνομά του επειδή κοντά στο τζαμί λειτουργούσε πτωχοκομείο (ιμαρέτ) και σήμερα χρησιμοποιείται από τη ΔΕΘ. Το Χαμζά στέγαζε μέχρι πριν από λίγα χρόνια διάφορα καταστήματα και κινηματογράφο. Ένα ακόμα σημαντικό μνημείο αυτής της περιόδου είναι το Γενί Τζαμί, που κτίστηκε το 1902 από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Vitaliano Poselli και χρησίμευε ως τόπος λατρείας για τους Εβραίους που είχαν εξισλαμιστεί, τους επονομαζόμενους ντονμέδες(Donmeh). Έχει δύο ορόφους και συμβαδίζει με την εκλεκτικιστική αρχιτεκτονική του 20ού αιώνα. Μετά την απέλαση των Ντονμέδων (1924) στο κτήριο στεγάστηκε το νεοσύστατο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, έως ότου μεταφερθεί στο νέο του κτήριο στη Λεωφόρο Στρατού. Σήμερα χρησιμοποιείται ως εκθεσιακός χώρος.

Λουτρά: Το 1444 κτίστηκε το πρώτο οθωμανικό λουτρό στη Θεσσαλονίκη, το Μπέη Χαμάμ (Λουτρά Παράδεισος). Το κτήριο αποκαταστάθηκε πρόσφατα από την Αρχαιολογική Υπηρεσία και είναι επισκέψιμο. Άλλα σωζόμενα λουτρά της εποχής της Τουρκοκρατίας είναι το Πασά Χαμάμ και το Γιαχουντί Χαμάμ αμφότερα του 16ου αιώνα.

Άλλα μνημεία της περιόδου: Ο παλαιός σιδηροδρομικός σταθμός των Ανατολικών Σιδηροδρόμων Αξίζει να αναφερθεί στα μνημεία της περιόδου και η σκεπαστή αγορά υφασμάτων (Μπεζεστένι), που χρονολογείται από τα τέλη του 15ου αιώνα. Είναι ένα από τα δύο σωζόμενα σήμερα μπεζεστένια στην Ελλάδα (το άλλο μπεζεστένι βρίσκεται στις Σέρρες). Το μπεζεστένι και σήμερα στεγάζει μικρά καταστήματα με υφάσματα. Δύο Βίλες, η Βίλα Αλλατίνη και η Βίλα Μπιάνκα ανήκουν στην ίδια περίοδο. Σήμερα, στη Βίλα Αλλατίνη στεγάζονται οι υπηρεσίες της Νομαρχίας Θεσσαλονίκης, ενώ το 1909 αποτέλεσε έδρα του Σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Β΄ έπειτα από το Κίνημα των Νεοτούρκων. Η βίλα Μπιάνκα είναι αναπαλαιωμένη και χρησιμοποιείται ως εκθεσιακός χώρος.

Σύγχρονα μνημεία

Από τα σύγχρονα μνημεία της συμπρωτεύουσας το πλέον αναγνωρίσιμο είναι ο Πύργος του ΟΤΕ, έργο του αρχιτέκτονα Αθανασιάδη , στην είσοδο της ΔΕΘ. Κτίστηκε το 1969 για να στεγάσει το περίπτερο του ΟΤΕ. Η Helexpo αποτελεί συγκρότημα εκθεσιακών περιπτέρων και τα κτήρια ακολουθούν τις σύγχρονες τάσεις της αρχιτεκτονικής. Επίσης, η Πλατεία Αριστοτέλους δημιουργήθηκε μετά το 1917 και βλέπει προς τη θάλασσα. Στη Νέα Παραλία συναντούμε σε περίοπτη θέση τον ανδριάντα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος ανεγέρθηκε το 1970.

Μουσεία

Η Θεσσαλονίκη έχει τρία σημαντικά μουσεία τέχνης. Το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στεγάζει μια από της σημαντικότερες συλλογές της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας. Η συλλογή Γεώργιου Κωστάκη με έργα τέχνης της ρωσικης Avantgarde του 1920 είναι διεθνώς γνωστη και αγοράστηκε το 1997. Το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης είναι πιο γενικό και καλύπτει την νεότερη τέχνη, επίσης λειτουργεί και η δημοτική πινακοθήκη. Το Κέντρο Διάδοσης Επιστημών & Μουσείο Τεχνολογίας είναι το μεγαλύτερο τεχνολογικό μουσείο της Ελλάδος. Άλλα μουσεία είναι το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης , το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, το οποίο έχει τιμηθεί με το Βραβείο Μουσείου 2005 του Συμβουλίου της Ευρώπης, το Σιδηροδρομικό Μουσείο, το Πολεμικό Μουσείο, το Μουσείο Ατατούρκ και το Εβραϊκό Μουσείο.

Αθλητισμός

Η Θεσσαλονίκη είναι η έδρα για μερικά από τα μεγαλύτερα αθλητικά σωματεία της Ελλάδας, όπως ο Άρης, ο Π.Α.Ο.Κ., ο Ηρακλής, ο Απόλλων Καλαμαριάς και ο Αγροτικός Αστέρας. Στη Θεσσαλονίκη έγινε ο πρώτος αγώνας καλαθοσφαίρισης στην Ελλάδα, από αθλητές της Χ.Α.Ν.Θ. Η πόλη αποτέλεσε Ολυμπιακή πόλη κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 της Αθήνας.